Od stycznia 2021 r. Muzeum Tatrzańskie im. dr. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem będzie instytucją o charakterze narodowym współprowadzoną przez ministra kultury. List intencyjny w tej sprawie podpisali w czwartek w siedzibie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego wicepremier Piotr Gliński, marszałek woj. małopolskiego Witold Kozłowski i wicemarszałek Łukasz Smółka.
W uroczystości, zorganizowanej w siedzibie MKiDN, wzięły również udział zastępca burmistrza Miasta Zakopanego Agnieszka Nowak-Gąsienica oraz dyrektor Muzeum Tatrzańskiego Anna Wende-Surmiak.
“Chcielibyśmy bardzo, żeby Muzeum Tatrzańskie stało się muzeum współprowadzonym przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W tej intencji podpisujemy dzisiaj list, porozumienie pomiędzy marszałkiem, który prowadził dotychczas to muzeum i MKiDN. Jednocześnie chcielibyśmy, żeby to muzeum się rozwijało”
“Ono się rozwija wspaniale, to jest muzeum, które pewnie Polacy znają – wspaniałe, piękne, silne swoimi różnymi oddziałami, a tych oddziałów w najbliższym czasie będzie więcej” – zapowiedział. Gliński poinformował, że jego intencją jest, aby kolejnym oddziałem Muzeum Tatrzańskiego stała się Willa “Palace” – katownia Gestapo, która została zakupiona przez Zakopane dzięki rządowemu wsparciu w wysokości 9 mln zł.
“Dzięki temu w tej chwili można tę Willę +Palace+ (…) wprowadzić jako oddział do Muzeum Tatrzańskiego, czyli też podnieść poziom profesjonalizmu, jeżeli chodzi o samą jednostkę muzealną”
Przypomniał, że w Willi +Palace+ mordowani byli nie tylko mieszkańcy Podhala, ale także kurierzy tatrzańscy, którzy przybywali z różnych stron Polski, członkowie ruchu oporu, stamtąd też wyruszały transporty więźniów do Auschwitz.
Wskazał, że “odwiedzając np. Muzeum Tatrzańskie dowiadujemy się nie tylko bardzo wielu rzeczy o tym, co w tym regionie się działo, co powstawało, jak styl zakopiański był tworzony, ale także dowiadujemy się też o kondycji ludzkiej, o wyborach wspólnoty narodowej, politycznej, o charakterze społeczności lokalnej”. “Dowiadujemy się rzeczy, które nas konstytuują, jako naród i jako społeczeństwo, świadczą o naszej tożsamości i dają nam takie wyposażenie aksjologiczne na przyszłość” – zaznaczył.
Gliński ocenił, że to jest “miejsce, które musi stać się ważną placówką muzealną”. “I stanie się wraz ze zmianą także statusu Muzeum. Mamy tez kolejne plany. Wiemy, że Muzeum ma plany powołania oddziału, który by był poświęcony historii polskiego narciarstwa. (…) Także są pewne pomysły (…) zbudowania oddziału poświęconego Kasprowiczom” – powiedział wicepremier.
Marszałek woj. małopolskiego Witold Kozłowski przypomniał, że w 2019 r. “minęło 130 lat od momentu, kiedy przyjaciele dra Tytusa Chałubińskiego postanowili zachować jego spuściznę”. “To była wybitna postać Podhala” – ocenił.
“Jedno jest oczywiste (…), że to Muzeum zarówno mówi wszystko o ludziach Podhala, ale i wszystko o Podhalu” – podkreślił Kozłowski.
MKiDN podało, że “w liście intencyjnym podkreślono znaczenie zakopiańskiego muzeum dla dziedzictwa narodowego, jego ponad stuletnią historię oraz wagę i znaczenie zbiorów, w tym z dziedziny przyrody, etnografii, sztuki, historii, architektury historycznej i budownictwa ludowego oraz prowadzonej tam działalności naukowej, edukacyjnej, a także na wysoki poziom działalności muzealniczej”.
Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem dotąd było prowadzone przez samorząd województwa małopolskiego. 14 czerwca wicepremier Gliński ogłosił w Zakopanem decyzję o współprowadzeniu od stycznia 2021 r. tej instytucji przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Idea założenia Muzeum Tatrzańskiego zrodziła się w 1888 r. w gronie przyjaciół Tytusa Chałubińskiego (1820-89), którzy pragnęli uczcić jego zasługi tego wybitnego warszawskiego lekarza, uczonego i społecznika, wielkiego miłośnika Tatr i góralszczyzny oraz odkrywcy wartości leczniczych Zakopanego. Najstarsze zbiory, na które składały się kolekcje: botaniczna, geologiczna, zoologiczna oraz etnograficzna i zaczątek biblioteki, zgromadzone zostały drogą darów i kupna całych kolekcji z rąk prywatnych zbieraczy. Pierwsza ekspozycja mieściła się w wynajętym przez Towarzystwo, nieistniejącym już dziś domu przy Krupówkach. Lata osiemdziesiąte XIX w. to początki powstawania pierwszych kolekcji rzemiosła i sztuki ludowej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Muzeum mogło liczyć na opiekę Departamentu Nauki i subsydia państwowe – stało się swoistym centrum badań nad Tatrami i Podhalem.
Okres II wojny światowej Muzeum Tatrzańskie szczęśliwie przetrwało bez większych strat, a po wojnie, w 1950 r., zostało upaństwowione. W tym czasie otwarto dwie filie muzealne: jedną, prezentującą zbiory etnograficzne Szymańskich, drugą, gromadzącą pamiątki po znanym pisarzu Kornelu Makuszyńskim. W następnych latach Muzeum systematycznie powiększało się o nowe oddziały. W 1993 r. otwarta została nowa filia – Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza w willi Koliba, a w 2007 r. w chałupie rodziny Gąsieniców Sobczaków utworzone zostało Muzeum Stylu Zakopiańskiego – Inspiracje im. Marii i Bronisława Dembowskich, a w 2011 r. w willi Oksza – Galeria Sztuki XX wieku.
Willa “Palace” została wybudowany w 1930 r. według projektu architekta Prota Komornickiego. Po wybuchu II wojny światowej, w październiku 1939 r., została przejęta przez Niemców i przekształcona na siedzibę Grenzpolizeikommissariat Zakopane, tj. działającego na terenie Podhala Komisariatu Policji Granicznej w Zakopanem. Niemcy urządzili w nim gabinety przesłuchań, biura, mieszkania, a w piwnicach zlokalizowano cele więzienne.
W “Palace” było więzionych i katowanych nawet do 4 tys. osób, a zginęło tu 350 ofiar hitlerowskiego terroru. Męczeni w zakopiańskiej siedzibie Gestapo więźniowie byli często wysyłani do obozów koncentracyjnych. Wśród więźniów “Palace” byli m.in. Franciszek Gajowniczek, kurierzy tatrzańscy – Stanisław Marusarz, Helena Marusarzówna i Bronisław Czech.
W 1994 r. w piwnicach “Palace”, staraniem dr. Wincentego Galicy, powstało muzeum męczeństwa. W 1999 r. nowy właściciel obiektu uniemożliwił dostęp do piwnic i zlikwidował wystawę. W 2017 r. Zakopane dzięki rządowemu wsparciu w wysokości 9 mln zł kupiło willę, 10 marca 2020 r. w Urzędzie Marszałkowskim w Krakowie podpisany został zaś list intencyjny pomiędzy Województwem Małopolskim, Miastem Zakopane oraz dyrektorem Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, którego celem jest doprowadzenie do powstania w willi “Palace” nowego oddziału Muzeum Tatrzańskiego, które będzie poświęcone m.in. okupacyjnej historii Podhala.