Jimmy Carter: Zmarł były prezydent i laureat Pokojowej Nagrody Nobla w wieku 100 lat
Jimmy Carter, 39. prezydent Stanów Zjednoczonych oraz laureat Pokojowej Nagrody Nobla, zmarł w wieku 100 lat. Jego śmierć została ogłoszona przez Biały Dom, który ustanowił 9 stycznia 2025 roku dniem żałoby narodowej w całym kraju.
Skromne początki i polityczna kariera
James Earl Carter urodził się 1 października 1924 roku w Plains, w stanie Georgia, w rodzinie farmerów zajmujących się uprawą orzeszków ziemnych. W 1946 roku ukończył Akademię Marynarki Wojennej w Annapolis i przez kilka lat służył jako oficer na okrętach podwodnych. Po zakończeniu służby przejął rodzinne gospodarstwo, szybko osiągając sukcesy jako rolnik i biznesmen.
Jego polityczna kariera rozpoczęła się w 1962 roku, gdy został wybrany do Senatu stanu Georgia. W 1971 roku objął urząd gubernatora, gdzie zasłynął z deklaracji końca dyskryminacji rasowej. W 1976 roku jako stosunkowo mało znany polityk wygrał wybory prezydenckie, pokonując urzędującego prezydenta Geralda Forda. Kluczową rolę w jego zwycięstwie odegrały głosy Polonii oraz wsparcie dla opozycji demokratycznej w Polsce.
Prezydentura i jej wyzwania
Carter sprawował urząd prezydenta w latach 1977–1981, okresie naznaczonym wieloma kryzysami, takimi jak stagflacja, kryzys naftowy, rewolucja islamska w Iranie oraz sowiecka inwazja na Afganistan. Jego administracja osiągnęła jednak sukcesy w polityce międzynarodowej, w tym podpisanie porozumień z Camp David, które doprowadziły do uznania Izraela przez Egipt. Mimo to jego prezydentura została przyciemniona przez kryzys zakładników w Iranie, który zakończył się dopiero po objęciu urzędu przez jego następcę, Ronalda Reagana.
Laureat Nobla i działacz humanitarny
Po zakończeniu prezydentury Carter wrócił do rodzinnego Plains, gdzie poświęcił się działalności humanitarnej. W 1982 roku założył Carter Center, organizację wspierającą pokój, prawa człowieka i walkę z chorobami zakaźną. Był aktywnym uczestnikiem chrześcijańskiej inicjatywy Habitat for Humanity, budującej domy dla ubogich. W 2002 roku otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla za swoje wysiłki na rzecz łagodzenia konfliktów i promocji praw człowieka.
Dziedzictwo i ostatnie lata
W ostatnich latach życia Carter pozostał aktywny. W 2014 roku opublikował autobiografię i regularnie prowadził wykłady na Uniwersytecie Emory w Atlancie. W lutym 2023 roku trafił pod opiekę hospicyjną, a kilka miesięcy później przeżył stratę żony Rosalynn, z którą był małżeństwem przez 77 lat.
Narodowa żałoba
Prezydent Joe Biden zarządził, by 9 stycznia 2025 roku był dniem żałoby narodowej. "Wzywam naród amerykański do zgromadzenia się tego dnia w miejscach kultu, aby oddać hołd pamięci prezydenta Jamesa Earla Cartera" — ogłosił Biden.
Jimmy Carter pozostawił po sobie dziedzictwo człowieka zaangażowanego w walkę o prawa człowieka, pokój i równość. Jego życie i praca stanowią inspirację dla kolejnych pokoleń.
