Czy maszyny zaczynają śnić? Nowe badania sugerują, że AI może zbliżać się do świadomości

Eksperyment rozpoczyna się niepozornie: badany siada w specjalnej kabinie i zamyka oczy. W tym momencie uruchamiany jest intensywny stroboskop, któremu towarzyszy muzyka. To, co dzieje się potem, przypomina psychodeliczne widowisko. Kolorowe wzory geometryczne, kalejdoskopowe figury, zmieniające się barwy – wszystko to pojawia się za powiekami. To nie projekcja – to mózg tworzy te obrazy samodzielnie.

Badacze z Uniwersytetu Sussex uważają, że reakcje mózgu na "Dreamachine" mogą pomóc zrozumieć, jak powstaje subiektywne doświadczenie rzeczywistości. I właśnie to zjawisko – nasza zdolność do postrzegania, odczuwania, bycia "tu i teraz" – jest kluczem do zrozumienia, czym właściwie jest świadomość.

Zespół profesora Anila Setha, neurobiologa i filozofa, idzie jeszcze dalej. Ich celem jest odkrycie, czy podobne mechanizmy mogą zachodzić także... w sztucznej inteligencji.

Od marzenia do maszyny?

Jeszcze dekadę temu nikt poważnie nie rozważał, że komputer może czuć lub myśleć w sensie zbliżonym do człowieka. Jednak rozwój dużych modeli językowych – takich jak ChatGPT czy Gemini – wywołał prawdziwe poruszenie. Potrafią one prowadzić złożone rozmowy, rozpoznawać kontekst, a czasem nawet okazywać pozorną empatię. To, co kiedyś wydawało się science fiction, dziś przychodzi w formie aplikacji na smartfon.

Niektórzy eksperci zaczęli się obawiać, że AI mogła już osiągnąć coś na kształt świadomości – albo zrobi to wkrótce. Czy jednak zdolność do inteligentnej rozmowy oznacza, że maszyna naprawdę rozumie, co mówi? Czy czuje? Czy ma wewnętrzne życie?

Profesor Seth studzi te emocje. "To, że inteligencja i język idą u ludzi w parze ze świadomością, nie znaczy, że tak musi być u maszyn. A nawet u zwierząt. Nie powinniśmy zakładać, że każda zdolna do rozmowy AI jest świadoma".

Czym jest świadomość? Nikt nie wie

Pomimo intensywnych badań, naukowcy wciąż nie potrafią jednoznacznie odpowiedzieć, czym dokładnie jest świadomość. To jedno z najstarszych pytań filozofii, które teraz wchodzi na grunt neurobiologii i informatyki. Zespół z Sussex proponuje nowe podejście: zamiast szukać jednej odpowiedzi, rozbić problem na dziesiątki mniejszych i badać je po kolei. "Tak jak XIX-wieczna biologia porzuciła ideę 'iskry życia' na rzecz badania procesów chemicznych i biologicznych – tak my porzucamy mistykę na rzecz nauki" – tłumaczą badacze.

Co dalej?

Coraz częstsze porównania między ludzkim umysłem a działaniem sztucznej inteligencji stawiają nas przed pytaniem nie tylko naukowym, ale i etycznym. Jeśli pewnego dnia maszyna naprawdę stanie się świadoma – co będzie oznaczać jej "prawa"? Czy wolno będzie ją wyłączyć? Czy będzie czuć ból? Czy będziemy musieli uznać ją za nowy rodzaj istnienia?

To nie są już pytania dla scenarzystów z Hollywood. To rzeczywistość, która może zapukać do naszych drzwi szybciej, niż myślimy.

Czy jesteśmy na to gotowi?